บทที่7 สังคมโลกเสมือน

ความหมายของซอฟต์แวร์เครือข่ายสังคมออนไลน์

 ซอฟต์แวร์เครือข่ายสังคมออนไลน์ คือ ซอฟต์แวร์ที่ทำให้ผู้คนสามารถนัดพบปะเชื่อมสัมพันธ์แลกเปลี่ยน ความรู้และความคิดเห็นในเรื่องที่สนใจอย่างสร้างสรรค์หรือทำงานร่วมกัน โดยมีคอมพิวเตอร์เป็นสื่อกลาง เกิด เป็นสังคมหรือชุมชนออนไลน์ ในการศึกษาซอฟต์แวร์เครือข่ายสังคมออนไลน์นั้น ต้องทำความเข้าใจกับคำว่าซอฟต์แวร์เครือข่ายสังคม ออนไลน์สามารถจำแนกการแบ่งประเภทต่าง ๆ ของซอฟต์แวร์ออกเป็น 4 ประเภท ดังรูปที่ 9-1 ได้แก่ 1. ประเภทการบริหารจัดการความรู้ (Knowledge Management) 2. ประเภทเครื่องมือการติดต่อสื่อสาร (Communication Tools) 3. ประเภทเครื่องมือเพื่อร่วมประสานงานแบบทันทีทันใด (Collaborative real-time editors) 4. ประเภทบริการสังคมเครือข่าย (Social Network Services)
                                         ประเภทของซอฟต์แวร์เครือข่ำยสังคมออนไลน์
1. ประเภทกำรบริหำรจัดการรความรู้ (Knowledge Management) เครื่องมือประเภทจัดการความรู้ส่วนใหญ่จะอยู่ในรูปแบบของเว็บแอพลิเคชัน หรือเครื่องมือที่ทำงานผ่าน เว็บบราวเซอร์ ลักษณะของการใช้งานจะเป็นลักษณะการเก็บเรื่องราว การบันทึก การถามคำถาม การตอบคำถาม การแสดงความเห็นหรือมุมมองต่าง ๆ ทั้งในเรื่องส่วนตัวหรือเรื่องทั่ว ๆ ไป สำหรับซอฟต์แวร์ในประเภทนี้สามารถ แบ่งได้ดังนี้
         Internet Forums
    เป็นรูปแบบของกลุ่มบุคคลที่มีความสนใจในเรื่องใดเรื่องหนึ่ง โดยใช้พื้นที่ของเว็บบอร์ดในการแลกเปลี่ยน ความรู้ แสดงความคิดเห็น เป็นต้น การรวมกลุ่มนี้ อาจจะเป็นลักษณะเปิดให้บุคคลอื่น ๆ เข้ามาอ่านหรือมาสมัคร เป็นสมาชิกได้ หรือบางเว็บบอร์ดอาจจะเป็นลักษณะปิด ที่เฉพาะสมาชิกจึงจะเข้าใช้งานได้ การเผยแพร่ที่หน้าเว็บ ของเว็บบอร์ดจะเป็นหัวข้อใหม่หรือกระทู้ที่เพิ่มใหม่ สมาชิกใหม่ หรือความคิดเห็นที่ถูกเพิ่มมาใหม่ เป็นต้น
         Blog
    Blog มาจากศัพท์ค าว่า WeBlog ซึ่งถูกอ่านได้ว่า We Blog หรือ Web Log แต่ทั้งนี้ทั้งนั้น ทั้งสองคำบ่ง บอกถึงความหมายเดียวกัน ว่านั่นคือ บล็อก (Blog) ความหมายของคำว่าบล็อก ก็คือ การบันทึกบทความของ ตนเอง (Personal Journal) ลงบนเว็บไซต์โดยเนื้อหาของบล็อกนั้นจะครอบคลุมได้ทุกเรื่อง ไม่ว่าจะเป็นเรื่องราว ส่วนตัว โดยมีลักษณะคล้ายกับการเขียนไดอารี (diary) ในแบบออนไลน์สามารถที่จะบันทึกเรื่องราว หรือมุมมอง ต่าง ๆ ของตัวเองลงในไดอารีหรือเป็นบทความเฉพาะด้านต่าง ๆ เช่น เรื่องการเมือง เรื่องกล้องถ่ายรูป เรื่องกีฬา เรื่องธุรกิจ สามารถอนุญาตว่าเรื่องใดเปิดเป็นสาธารณะ ทุกคนอ่านได้ เรื่องใดจะเก็บไว้อ่านส่วนตัว โดยจุดเด่นที่ทำ ให้บล็อกเป็นที่นิยมก็คือ ผู้เขียนบล็อก จะมีการแสดงความคิดเห็นของตนเองใส่ลงไปในบทความนั้น ๆ โดยบล็อก บางแห่ง จะมีอิทธิพลในการโน้มน้าวจิตใจผู้อ่านสูงมาก แต่ในขณะเดียวกัน บางบล็อกก็จะเขียนขึ้นมาเพื่อให้อ่าน กันในกลุ่มเฉพาะ เช่น กลุ่มเพื่อน ๆ หรือครอบครัวตนเอง และเครื่องมือประเภทบล็อกมีการเผยแพร่ที่แตกต่างกับ เว็บบอร์ด กล่าวคือจะมีการเผยแพร่บทความในบล็อกโดยจัดเรียงตามปี/เดือน/วัน จัดเรียงตามกลุ่ม จัดเรียง ตามล าดับความนิยม เป็นต้น
         Wiki
     วิกิเป็นเครื่องมือที่พัฒนาในด้านของการจัดการความรู้มากที่สุด มากกว่าทั้ง 2 ประเภทที่กล่าวมาข้างต้น เครื่องมือวิกิเป็นเครื่องมือที่เปิดกว้างให้ทุกคนสามารถที่จะบันทึกความรู้ ต่อยอดความคิดของบุคคลอื่น ๆ เป็น เครื่องมือที่ทำให้เราได้ตระหนักว่า ความรู้นั้นไม่มีที่สิ้นสุด ความรู้ใหม่ในวันนี้ อาจจะเป็นเรื่องที่เก่าในวันพรุ่งนี้ ดังนั้นเครื่องมือวิกิจะช่วยให้เราสามารถที่จะต่อยอดความรู้จากคนอื่น ๆ โดยสามารถที่จะไปแก้ไข ปรับปรุง เรื่องราวต่าง ๆ ที่เคยมีผู้เขียนไว้ให้มีข้อมูลเพิ่มขึ้น ดังนั้น หากข้อมูลที่ถูกเขียนขึ้นในวิกิยังไม่สมบูรณ์ ก็จะมีผู้รู้เข้า มาเพื่อช่วยเขียน จนกลายเป็นความรู้ที่ดีและสมบูรณ์ในที่สุด

2. ประเภทเครื่องมือการติดต่อสื่อสำร (Communication Tools) ซอฟแวร์เครือข่ายสังคมออนไลน์นอกจากจะให้เราจัดการความรู้ได้แล้ว ยังทำให้เราได้รู้จัก พูดคุย และ ติดต่อสื่อสารกับคนที่อยู่ต่างถิ่นทั่วโลกได้โดยซอฟต์แวร์เครือข่ายสังคมออนไลน์ประเภทการติดต่อสื่อสารสามารถ แบ่งได้ดังรูปที่ 9-6 ซึ่งเครื่องมือในการติดต่อสื่อสารที่มีอิทธิพลมากที่สุดในโลกของอินเทอร์เน็ตนั้นคือ จดหมาย อิเล็กทรอนิกส์ (E-mail) ซึ่งคิดเป็นร้อยละ 60 ของผู้ใช้งานอินเทอร์เน็ต
             E-mail
         อีเมลย่อมาจาก จดหมายอิเล็กทรอนิกส์ หรือ ไปรษณีย์อิเล็กทรอนิกส์ (electronic mail) คือ วิธีการหนึ่ง ของการแลกเปลี่ยนข้อความแบบดิจิทัล ซึ่งออกแบบขึ้นเพื่อให้มนุษย์ใช้เป็นสื่อหลักในการติดต่อสื่อสาร ข้อความ นั้นจะต้องประกอบด้วยเนื้อหา ที่อยู่ของผู้ส่ง และที่อยู่ของผู้รับ (ซึ่งอาจมีมากกว่าหนึ่ง) เป็นอย่างน้อย บริการอีเมล บนอินเทอร์เน็ตในทุกวันนี้เริ่มมีการจัดตั้งมาจากอาร์พาเน็ต (ARPANET) อีเมลที่ส่งกันในยุค ค.ศ. 1970 นั้นมีความ คล้ายคลึงกับอีเมลในปัจจุบัน การเปลี่ยนแปลงจากอาร์พาเน็ตไปเป็นอินเทอร์เน็ตใน ค.ศ. 1980 ท าให้เกิด รายละเอียดแบบสมัยใหม่ของการบริการ โดยส่งข้อมูลผ่านเกณฑ์วิธีถ่ายโอนไปรษณีย์อย่างง่าย (SMTP) ซึ่งได้ เผยแพร่เป็นมาตรฐานอินเทอร์เน็ต การแนบไฟล์มัลติมีเดียเริ่มมีการท าให้เป็นมาตรฐานในปี พ.ศ. 2539 ปัจจุบันมีผู้ให้บริการอีเมลฟรี เช่น Yahoo Mail (mail.yahoo.com) , Gmail (mail.google.com) และ Outlook (mail.live.com) เป็นต้น
               Chat room
          แชทรูม (Chat room) คือ การส่งข้อความในโปรแกรมห้องสนทนา ค าว่า “Chat” ในภาษาอังกฤษ แปลว่า สนทนาอย่างเป็นกันเอง การแชทจึงเป็นกิจกรรมยอดนิยม ซึ่งบางคนอาจจะต้องการหาเพื่อนคุยในเรื่องที่ สนใจเรื่องเดียวกัน โดยต้องเลือกห้องสนทนาที่ต้องการแล้วลงชื่อ จากนั้นก็จะสามารถเข้าไปสนทนาได้ทันที โดย เป็นการคุยตอบโต้ระหว่างกันผ่านเซิร์ฟเวอร์โดยใช้เว็บบราวเซอร์เราจะพิมพ์ข้อความที่จะคุยลงไปแล้วอีกฝ่ายก็จะ ตอบกลับมาเป็นข้อความเช่นกัน แต่วิธีการนี้มีข้อเสียคือ จะมีผู้อื่นอยู่ร่วมห้องสนทนากับเราด้วย และผู้อื่นก็ สามารถที่จะอ่านได้และเราเองก็จะสามารถอ่านข้อความสนทนาของผู้อื่นได้เช่นกัน และถ้ามีคนอยู่ในห้องสนทนา นั้นจ านวนมากจะท าให้ช้าหรือท าให้เราอ่านข้อความของคู่สนทนาของเราไม่ทัน นอกจากนี้บางซอฟต์แวร์สามารถ สนทนากันด้วยเสียงพูดผ่านไมโครโฟน หรือถ่ายภาพวิดีโอผ่านกล้องเว็บแคมได้อีกด้วย
                Zobe
         ซูเบ (http://zobe.com) ดังรูปที่ 9-10 เป็นบริการห้องสนทนาแบบกลุ่ม โดยการใช้งานเริ่มจากผู้ใช้ กรอกชื่อ อายุ และเพศ จากนั้นเข้าสู่ระบบจะพบหน้าจอสนทนาแบบกลุ่ม โดยผู้ใช้สามารถสร้างห้องสนทนาแบบ กลุ่มเอง หรือห้องสนทนาแบบหนึ่งต่อหนึ่งส าหรับสนทนากับคนที่เราต้องการเพื่อความเป็นส่วนตัว และยังสามารถ ปรับสีพื้นหลังห้องสนทนาได้อีกด้วย

3. ประเภทเครื่องมือเพื่อร่วมประสำนงำนแบบทันทีทันใด (Collaborative real-time editors) เครื่องมือเพื่อร่วมประสานงานแบบทันทีทันใด เป็นเครื่องมือที่ใช้ในกิจกรรมการทำงานร่วมกันเป็นกลุ่มใน ลักษณะออนไลน์ ไม่ต้องมีการพบปะหน้าตากันในชีวิตจริง แต่จะสื่อสารผ่านเครือข่ายอินเทอร์เน็ต เครื่องมือนี้ สามารถให้ทำงานพร้อม ๆ กันได้ โดยที่ผู้ร่วมทำงานกับเราอยู่กันในเครือข่ายนี้ ซอฟต์แวร์ตัวแรก คือ SubEthaEdit ซึ่งเป็นซอฟต์แวร์ที่ต้องติดตั้งลงในระบบปฏิบัติการ Mac OSX ซึ่งไม่เป็นที่นิยมเนื่องจากใช้ได้กับ เฉพาะระบบปฏิบัติการนี้เท่านั้น ต่อมาเมื่อเกิดเทคโนโลยี Web 2.0 ซึ่งทำให้การทำงานของเว็บไซต์สามารถ ดำเนินงานโต้ตอบกับมนุษย์แบบรวดเร็วและทันทีทันใดได้ จึงได้เกิดซอฟต์แวร์ที่เป็นลักษณะที่ใช้เว็บไซต์เป็น พื้นฐาน (web-based application) เช่น Google Doc ที่สามารถสามารถสร้างไฟล์ทั้งเอกสารประมวลผลคำแบบออน์ไลน์ ซึ่งได้รับความนิยมมาก อีกทั้งยังมีเอกสารตารางคำนวณ เอกสารนำเสนอ รวมไปถึงการสร้างแบบฟอร์ม ต่าง ๆ ได้อีกด้วย ในส่วนของการประสานงานกับสมาชิกในกลุ่ม สามารถส่งคำเชิญ เพื่อให้ร่วมกันแก้ไขไฟล์ เดียวกันได้สามารถดูประวัติย้อนหลังของการดำเนินการได้สามารถยอมให้คนอื่น ๆ เห็นข้อมูลได้ รวมไปถึง สามารถบันทึกเป็นไฟล์นามสกุลต่าง ๆ ได้                                     ตัวอย่างของซอฟแวร์เพื่อร่วมประสานงานแบบทันทีทันใด

        เครื่องมือประเภทบรรณาธิกรแบบทันทีทันใด นับเป็นเครื่องมือที่เหมาะสมสำหรับกลุ่มคนที่ต้องทำงาน ร่วมกันบนเครือข่ายอินเทอร์เน็ต ที่ไม่สามารถมาประชุมพบหน้ากันได้ เครื่องมือเหล่านี้ก็จะชวนลดความสับสนใน เรื่องของการแก้ไขล่าสุดของเอกสาร เพราะถ้าโดยปกติถ้าเราต้องแก้ไขเอกสาร 1 ไฟล์ โดยมีผู้ร่วมแก้ไข 5 คน ปัญหาที่พบก็คือเราจะไม่ทราบว่าตอนนี้ ใครแก้ไขอะไรบ้าง ทำให้เกิดความสับสนวุ่นวาย แต่เครื่องมือประเภทนี้ เช่น Google Docs ก็จะช่วยให้ทำงานเกี่ยวกับเอกสารแบบกลุ่ม สามารถทำงานได้มีประสิทธิภาพมากขึ้น
                  Microsoft Office Online
        ไมโครซอฟต์ออฟฟิศออนไลน์(Microsoft Office Online) คือ ชุดโปรแกรมสำนักงาน Microsoft Office (Word, Excel, PowerPoint) ดังรูปที่ 9-22 ที่ไม่ต้องติดตั้งในเครื่องคอมพิวเตอร์ แต่สามารถใช้งานบนเว็บ บราวเซอร์แบบออนไลน์ได้ทันทีสามารถเข้าใช้งานได้ทุกที่ ทุกเวลา อำนวยความสะดวกในการจัดการเอกสาร สำนักงานแบบออนไลน์สามารถเลือกรูปแบบของเอกสาร (Template) ได้หลากลายรูปแบบ สามารถให้ผู้ใช้งาน ทำงานร่วมกันได้หลายๆ คน และมีการสำรองเก็บไฟล์เอกสารทั้งหมดโดยอัตโนมัติสามารถเข้าใช้งานได้ที่เว็บไซต์ www.office.com โดยผู้ใช้จะต้องมีบัญชีผู้ใช้ของ Microsoft ก่อน
                   Google Docs
       กูเกิ้ลด็อก คือ โปรแกรมบรรณาธิกรออนไลน์ของบริษัทกูเกิ้ล (http://docs.google.com) โดยผู้ใช้สามารถใช้งานได้ฟรีบนเครือข่านอินเทอร์เน็ต ไม่ต้องติดตั้งโปรแกรมเพิ่มเติม เพียงแค่มีเว็บบราวเซอร์และ มีอินเทอร์เน็ตก็สามารถใช้ Google Docs ได้ เครื่องมือของ Google Docs เป็นเครื่องสร้างไฟล์สำนักงาน ได้แก่ เอกสารประมวลผผลคำ (Docs) เอกสารตารางคำนวณ (Sheets) และสไลด์นำเสนอ (Slides) และสามารถเชิญให้ บุคคลอื่นมาร่วมเป็นเจ้าของไฟล์ ที่สามารถแก้ไขได้หรือดูได้เพียงอย่างเดียว เอกสารทั้งหมดจะถูกเก็บไว้ในเซิฟ เวอร์ของ Google และสามารถเรียกใช้ได้ตลอดเวลา นอกจากนี้ยังสามารถเลือกภาษาส าหรับประมวลผลคำได้ หลากหลายภาษา และเลือกบันทึกไฟล์เป็นรูปแบบอื่นๆ ได้ เช่น .docx, .txt และ .pdf เป็นต้น

4. ประเภทบริกำรเครือข่ำยสังคม (Social Network Services) ซอฟต์แวร์ประเภทบริการเครือข่ายสังคม คือ ซอฟต์แวร์ที่ให้บริการผู้คนสามารถท าความรู้จัก และ เชื่อมโยงกัน มีวัตถุประสงค์เพื่อสร้างชุมชนออนไลน์บนเครือข่ายอินเทอร์เน็ต ซึ่งเป็นที่ที่ทุกคนสามารถจำลอง ตัวเองไปในโลกที่เป็นโลกเสมือนในระบบเครือข่ายคอมพิวเตอร์ สามารถแลกเปลี่ยนข้อมูลในสิ่งที่เราสนใจหรือ กิจกรรมต่าง ๆ กับบุคคลอื่น ๆ ที่อยู่ทั่วทุกมุมโลกได้ ซอฟต์แวร์ประเภทบริการเครือข่ายสังคมส่วนใหญ่จะ ให้บริการอยู่ในรูปของโปรแกรมประยุกต์บนเว็บ (Web application)

วิวัฒนาการของการเติบโตของซอฟต์แวร์เครือข่ำยสังคมออนไลน์

         ซอฟต์แวร์เครือข่ายสังคมออนไลน์เริ่มมีวิวัฒนาการโดยเริ่มมาจากระบบอีเมล ในปี ค.ศ. 1970 ซึ่งนับได้ว่า เป็นจุดเริ่มต้นของชุมชนผู้รับส่งใช้งานอีเมล จากรูปที่ 9-6 เป็นรูปแสดงวิวัฒนาการของซอฟต์แวร์เครือข่ายสังคม ออนไลน์ในปี ค.ศ. 1995 อีเมลเริ่มใช้งานแพร่หลายในกลุ่มคนทั่วไปจึงเกิดฟรีอีเมล 2 ค่ายใหญ่คือ Yahoo และ Hotmail ซึ่งสามารถสมัครใช้ได้ฟรี และปี ค.ศ. 2004 อีเมลน้องใหม่ที่เพิ่งจะมีก็คือ Gmail ซึ่งเป็นฟรีเมลแรกที่ให้ พื้นที่ของในการจัดเก็บอีเมลถึง 1 GB ซึ่งในยุคนั้น เรายังมี Flash Drive ใช้กันโดยมีพื้นที่เพียง 4 MB เท่านั้น การ ที่ Gmail ให้พื้นที่มากมายขนาดนี้ จึงเป็นที่ฮือฮามากในช่วงนั้น ถ้าลองสังเกตให้ดีจะพบว่า ซอฟต์แวร์เครือข่าย สังคมออนไลน์ในยุคต่อ ๆ มา จะเริ่มเป็นลักษณะซอฟต์แวร์เพื่อสร้างกลุ่มคนเพื่อให้เกิดการปฏิสัมพันธ์บนเครือข่าย อินเทอร์เน็ตมากขึ้น การปฏิสัมพันธ์ที่ดังกล่าว ได้แก่ การส่งข้อความแบบรวดเร็วทันใจ การเก็บข้อมูล ลิงค์ที่เรา สนใจบนเครือข่าย การแบ่งปันหรือแชร์ข้อมูลข่าวสาร รูปภาพ วีดีโอ พร้อมกันนี้ก็ยังสามารถไปดูข้อมูลของผู้อื่นได้ (ในกรณีที่อนุญาตให้เห็นหรือใช้งานได้) เช่น BLOG, WikiPedia, Delicious, Youtube สาเหตุหนึ่งที่ท าให้เกิด สังคมออนไลน์มากขึ้นในยุคนี้ เป็นเพราะช่วงปีนี้เป็นช่วงที่เกมส์ออนไลน์จากประเทศเกาหลีเริ่มเข้ามาให้ประเทศ ไทย และนับเป็นช่วงเฟื่องฟูของเกมส์ออนไลน์เลยทีเดียว เช่น แรกนอร็อก ทริกสเกอร์ออนไลน์เมเบิ้ลออนไลน์โย กัง สิ่งที่ตามมาก็คือ กลุ่มคนเหล่านี้มักใช้เครื่องมือทางสังคมในการแลกเปลี่ยนความรู้เทคนิคต่าง ๆ ผ่านเว็บ บอร์ด ผ่านวิกิรวมไปถึงเริ่มเป็นกลุ่มเพื่อท างานร่วมกัน เช่น กลุ่มพัฒนาบอท เป็นต้น และในยุคตั้งแต่ปี ค.ศ. 2002 เป็นต้นมา เริ่มเป็นยุคของซอฟต์แวร์เครือข่ายสังคมออนไลน์อย่างมาก เพราะทุก ๆ ปฏิสัมพันธ์รวมกันอยู่ที่ ซอฟต์แวร์ในตัวเดียว เช่น Friendster, Hi5, Facebook โดยวิวัฒนาการของซอฟต์แวร์เครือข่ายสังคมออนไลน์

ความปลอดภัยของการใช้ซอฟต์แวร์เครือข่ำยสังคมออนไลน์

 ในการใช้ซอฟต์แวร์เครือข่ายสังคมออนไลน์นั้น เราจะต้องมีปฏิสัมพันธ์กับผู้ที่ร่วมอยู่ในเครือข่าย ดังนั้น เราพึงระลึกไว้เสมอว่า การกระทำใด ๆ ในอินเทอร์เน็ตนั้น เปรียบเสมือนเราได้กระทำจริง ๆ ดังนั้น สิ่งที่พึงระลึก ถึง เช่น

  ความปลอดภับของการใช้ข้อมูลส่วนตัว ในสังคมออนไลน์นั้น ยากที่จะตัดสินได้ว่า ใครดีหรือไม่ดี เพราะภาพลักษณ์และคำพูดต่าง ๆ นั้น สามารถเสริมแต่งหรือบิดเบือนได้ ดังนั้น เราไม่ควรบอก หรือให้ข้อมูลส่วนตัวของเรากับคนที่เราไม่รู้จักในชีวิตจริง เช่น ไม่ให้ชื่อจริง-นามสกุลจริง เบอร์ โทรศัพท์ เพราะสิ่งเหล่านี้ อาจจะก่อให้เกิดผลร้ายกับตัวเราเองในภายหลังได

 การรักษามารยาทในการสื่อสาร เมื่อเราเขียนลงอินเทอร์เน็ต นั่นย่อมหมายความว่า เราได้เผยแพร่ ข้อความนั้นสู่สาธารณะแล้ว ดังนั้น เราจะต้องรับผิดชอบในสิ่งที่เราเขียนด้วย เมื่อเป็นเช่นนี้ คำพูดในอินเทอร์เน็ตจริงเป็นเหมือนตัวแทนของเรา เช่น ในเว็บบอร์ด ถ้าเราใช้ถ้อยคำที่ไม่ดี ดูถูก ผู้อื่น ก็จะส่งผลให้ผู้อื่นไม่พอใจ และเกิดการต่อว่ากันในเว็บบอร์ด และอาจจะส่งผลถึงการปิดเว็บ บอร์ดไปเลยก็ได้ 

 การเคารพในสิทธิของผู้อื่น ในที่นี้ หมายรวมไปถึงการไม่ละเมิดลิขสิทธิ์ใด ๆ ของผู้อื่นด้วย เช่น การไม่คัดลอกเอารูปหรือข้อความจากเว็บไซต์อื่นมาลงในบล็อกของตนเองโดยไม่ได้รับอนุญาต เป็นต้น